تهران- ایرناپلاس- شاید با شنیدن واژه عدالت به‌دنبال نیازها و مطالبات اقتصادی و اجتماعی باشیم؛ آن هم در حالی که همواره بحث مهم «عدالت فرهنگی» در کشور نادیده گرفته شده؛ مساله‌ای که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به آن اشاره و بر گسترش این مفهوم در کشور تاکید کرده است.
به گزارش ایرناپلاس، چندی پیش وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در گفت‌وگو با ایرنا با یادآوری برنامه‌ها و تاکید دولت سیزدهم بر موضوع «نهادینه‌شدن عدالت فرهنگی» در سراسر کشور، اظهار داشت: «در همین راستا در ابتدای ورودم به وزارتخانه در نشستی با معاون جدید توسعه مدیریت و منابع تاکید کردم موضوع راه‌اندازی دفتر ویژه مناطق محروم در دستور کار قرار گرفته و در این خصوص نظرها، پیشنهادات و راهکارهای مناسب را برای برنامه‌ریزی، جمع‌بندی و ارائه کند.»
محمدمهدی اسماعیلی ادامه داد: «ما آمده‌ایم تا عدالت فرهنگی را در سراسر کشور برقرار کرده و عدالت فرهنگی را در جامعه گسترش دهیم.»
وی افزود: «معتقدم امروز این چیزی که از فرهنگ و هنر ایرانی در حال بازنمایی است نباید محدود به تهران باشد بلکه به نقاط مختلف کشور تعلق دارد؛ از این رو تصویر فرهنگی-هنری که در مناطق خاص پایتخت می‌بینیم، تصویری از تمام کشور نیست.»
هرچند در گذشته و در دوره‌های مختلف به محدود نشدن فرهنگ و هنر کشور در تهران تلنگری زده شده اما دوباره به دست فراموشی سپرده شده است.
در همین ارتباط با شهرام گیل‌آبادی نویسنده، کارگردان و مدیرعامل خانه تئاتر و همچنین محمد عباس‌زاده عضو شورای نگارخانه‌های استان خراسان رضوی درباره چگونگی و ضرورت توزیع عدالت فرهنگی در شهرستان‌ها و تاثیر راه‌اندازی دفاتر ویژه مناطق محروم، گفت‌وگو کردیم.
پایتخت؛ پاسخ به همه آمال و آرزوهای جوانان
گیل‌آبادی درباره محدود نشدن امکانات فرهنگی-هنری در تهران و نمود آن در دیگر شهرستان‌ها به خبرنگار ایرناپلاس گفت: «ایران فقط تهران نیست» شعاری بود که روزی با برنامه‌سازان رادیو جوان در برنامه عصرگاهی به آن پرداختیم و آن را به عنوان یک پارادایم یا پیش‌رفتار فکری، مورد توجه قرار دادیم. واقعیت اینکه در همه کشورها، «پایتخت‌ها» شهرهای فرصت هستند و شهرهای دیگر بویژه شهرهای کوچک، برای زندگی‌اند. این اتفاق در همه دنیا وجود دارد. به عبارت دیگر پایتخت‌ها به هر طریقی در دنیا چنین فضا و موقعیتی را پدید می‌آورند که انسان‌ها با ذائقه‌های مختلف در کنار یکدیگر زندگی کنند و امکانات، تمرکز بیشتری به سمت همه آنها پیدا می‌کند.
وی ادامه داد: اما هیچ جای دنیا نسبت به زایندگی شهرهای خود بی‌توجه نیست. به نظر می‌رسد زایش شهرهایمان را به طور کامل از دست داده‌ایم. این اتفاق هم به این دلیل است که به همه آمال و آروزهای جوانان به نوعی در پایتخت کشور ما پاسخ داده می‌شود. چون در امکانات، توزیع عادلانه‌ای صورت نگرفته و «عدالت توزیعی» که یکی از جدی‌ترین موضوع‌های کشور بوده و بزرگان مملکت دائم به آن اشاره کرده‌اند، از اساس مخدوش است.
وقتی به شهرستان‌های متعدد می‌رویم، می‌بینیم سرشار از استعدادهای متعدد هستند اما دریغ از امکانات و تجهیزات لازم برای بروز استعدادها؛ در چنین شرایطی فکر می‌کنند در مهاجرت، رفاه نسبی وجود دارد. مدیرعامل خانه تئاتر افزود: وقتی به شهرستان‌های متعدد می‌رویم، می‌بینیم سرشار از استعدادهای متعدد هستند اما دریغ از امکانات و تجهیزات لازم برای بروز استعدادها؛ در چنین شرایطی فکر می‌کنند در مهاجرت، رفاه نسبی وجود دارد. به همین دلیل بسیاری سختی مهاجرت را به جان و تن می‌خرند و تنها برای بروز استعدادها، رشد و توسعه فکری خود، از کشور می‌روند. در صورتی که در جوامع توسعه‌یافته، زایش از سمت مکان‌ها یا محل‌های کوچکتر به دست می‌آید.
هنر می‌تواند محور توسعه باشد
گیل‌آبادی درباره پتانسیل و استعداد فرهنگی-هنری شهرستان‌های مختلف بیان کرد: واقعیت اینکه شهرستان‌هایمان از امکانات و توجه فرهنگی و هنری بی‌بهره هستند. اگر بسیاری از جشنواره‌ها را در نظر بگیرید مانند جشنواره‌های تئاتری که در کشور با حداقل امکانات و بودجه برگزار می‌شود یا به طور نمونه، جشنواره تئاتر ارسباران که برگزار شد، استعدادهای ویژه‌ای در این جشنواره وجود داشت که با استقبال بسیاری از سمت مردم اهر صورت گرفت. البته این اتفاق فقط مخصوص اهر نیست. جشنواره تئاتر خیابانی مریوان، جشنواره‌های متعددی هستند که می‌بینید مردم تا چه اندازه از آنها و فعالیت‌های فرهنگی-هنری استقبال می‌کنند. در صورتی که توزیع مناسبی برای این امکانات در کشور وجود ندارد.
از اساس در بسیاری از مناطق، هنر می‌تواند محور توسعه باشد؛ مانند لرستان. معتقدم موسیقی می‌توانست محور توسعه لرستان باشد. حتی همین توسعه موسیقی می‌تواند بیکاری را مهار کند و به صفر برساند. اگر موسیقی، محور توسعه لرستان باشد – با توجه به اینکه از نظر بیکاری در میان سه استان اول کشور است – موسیقی می‌تواند ورود بسیاری از گردشگران دنیا را با خود به همراه داشته باشد و به نوعی اشتغال‌زایی کند.
ضرورت تعریف چشم‌انداز فرهنگی-هنری کشور
با توجه به تاکیدات وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از راه‌اندازی دفتر ویژه مناطق محروم در استان‌های مختلف کشور گیل‌ابادی در این زمینه گفت: در کشور، توزیع عادلانه امکانات صورت نگرفته؛ راهکار در این زمینه، آمایش سرزمینی و تعریف چشم‌انداز فرهنگی-هنری است؛ از اساس، کشور ما چشم‌انداز فرهنگی-هنری درستی ندارد. چون چشم‌انداز فرهنگ هنری نداریم، توسعه فرهنگی-هنری هم در کشور ما دچار ضعف است.
«در واقع نمی‌دانیم کجا باید چه امکاناتی داشته باشد و در چه رشته‌ای حرکت کند که بخواهد به رشد و بالندگی برسد. به همین دلیل، خواهش من از مسئولان فرهنگی بویژه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی این است که نخستین و اساسی‌ترین کاری که انجام می‌دهند، تعریف چشم‌انداز فرهنگی-هنری کشورمان باشد. بعد از آن، سیاست‌گذاری و استراتژی‌ها مشخص شود. چشم‌انداز باید بر اساس آمایش باشند. اگر این چشم‌انداز، *آمایش سرزمینی نداشته باشد، پایایی و پویایی هم ندارد.
* منظور از آمایش سرزمین، رسیدن به مطلوب‌ترین توزیع ممکن جمعیت، توسط بهترین شکل توزیع فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی در پهنه سرزمین است؛ در واقع شامل تنظیم روابط و کنش‌های متقابل بین عوامل انسانی، اقتصادی و محیطی برای ایجاد سرزمینی مبتنی بر بهره‌گیری بهینه و پایدار از استعدادهای انسانی و محیطی است.
در کشور، توزیع عادلانه امکانات صورت نگرفته؛ راهکار در این زمینه، آمایش سرزمینی و تعریف چشم‌انداز فرهنگی-هنری است؛ از اساس، کشور ما چشم‌انداز فرهنگی‌هنری درستی ندارد. چون چشم‌انداز فرهنگ هنری نداریم، توسعه فرهنگی-هنری هم در کشور ما دچار ضعف است. وی درباره اهمیت آمایش پیش از راه‌اندازی هر دفتری گفت: آمایش به ما می‌گوید کدام منطقه براساس چه محوری می‌تواند رشد کند و امکاناتی که به آن منطقه اختصاص می‌یابد کاملا هدفمند است. باید در ارتباط با این موضوع‌ها تا اندازه‌ای عمیق‌تر و دقیق‌تر فکر کرد و با برنامه‌ریزی غیراحساسی به سمت آنها رفت. اگر عدالت فرهنگی-هنری در کشور حکم فرما شود شاهد رشد و توسعه کشور با محوریت فرهنگ و هنر خواهیم بود.
ایجاد دفاتر ویژه مناطق محروم؛ گامی موثر
محمد عباس‌زاده عضو شورای نگارخانه‌های استان خراسان رضوی نیز درباره راه‌اندازی دفاتر ویژه مناطق محروم کشور به خبرنگار ایرناپلاس گفت: بیشتر مناطق مختلف ایران چه محروم و چه برخوردار، سرشار از ویژگی‌های فرهنگی و هنری خاص همان منطقه هستند که در آثار و هنرهایی مانند موسیقی، نقاشی، شعر، مجسمه، نقوش روی انواع بافته‌ها، ساخته‌ها، معماری و غیره نمود پیدا کرده و می‌کند. این گنجینه‌ها در درازای تاریخ ایران همواره مورد توجه مردمان بومی و مسافران قرار گرفته و در سختی و سادگی روزگار نه تنها سالم مانده بلکه به گستردگی و زیبایی آنها افزوده شده است.
به گفته او، برای رسیدگی، حمایت و در بهترین حالت رشد و توسعه این گستردگی و تنوع فرهنگی-هنری، راهکارهای متنوع و گسترده‌ای لازم است. بدیهی است که پیدا کردن این راهکارها به استفاده از کارشناسان دقیق، تحقیقات و گفت‌وگوهای سازنده و مداوم با استادان هنرِ هر منطقه و شنیدن نیازها و رفع آنان نیاز دارد. ایجاد دفاتر ویژه مناطق محروم می‌تواند گامی موثر در این مسیر باشد اما همان‌گونه که اشاره شد، سیاست‌های کاری این دفاتر باید با دقت زیادی پیگیری و نتیجه‌اش مشخص شود.
این فعال هنری، به مهاجرت هنرمندان از دیگر شهرها به تهران نیز اشاره کرد و گفت: به نظر می‌آید دلیل اساسی مهاجرت هنرمندان به تهران و گاهی تاثیر گرفتن از فضا و گرایش‌های هنری این کلان شهر، در مرحله نخست مسائل اقتصادی و سپس امکانات و ارتباطات موجود برای رشد فعالیت هنری است. در واقع در تهران فرصت‌های بیشتری برای دیده‌شدن وجود دارد؛ مساله‌ای که شاید انتظار می‌رفت با وجود شبکه‌های اجتماعی کمرنگ شود اما این اتفاق نیفتاد. البته دلیل آن، وجود زیرساخت‌های قدیمی و امکانات مالیِ در دسترس‌تر تهران است.
عباس‌زاده ادامه داد: در موضوع هنرهای دیداری که البته فعالیت ما هم بیشتر در این میدان است؛ وجود موزه‌ها و گالری‌های هنری فعال و باسابقه، حضور مجموعه‌داران خصوصی و توجه‌ای که به فضای هنری تهران در سراسر ایران وجود دارد، باعث مهاجرت هنرمندان به تهران می‌شود. این مساله، ضعیف‌تر شدن گالری‌های شهرستان‌ها و رشد مضاعف گالری‌های تهران را به همراه دارد.
عدالت فرهنگی و سفر هنرمندان برجسته به شهرستان‌ها
او درباره نتایج محدود نشدن توجهات به تهران و اهمیت به هنر و هنرمندان شهرستان‌ها بیان کرد: حمایت از گالری‌ها و موسسه‌های فرهنگی-هنری خصوصی شهرستان‌ها نیز از نظر مالی و آموزشی، نتایج مثبتی را به همراه خواهد داشت. ایجاد فرصت برای شناخت بازار هنر، تلاش برای رشد فرهنگ مجموعه‌داری آثار هنری و از همه مهمتر برگزاری جشنواره‌های هنری سالانه با کیفیت در رشته‌های مختلف که باعث سفر هنرمندان برجسته از تهران به شهرستان‌ها شود، می‌تواند کمک شایانی به نزدیک شدن عدالت فرهنگی کند؛ زیرا در چنین شرایطی شاید درصد زیادی از هنرمندان وقتی بدانند در شهر خود، مخاطب دارند و افرادی هستند که به ارزش جایگاه فرهنگی به‌ویژه مجموعه‌داری آثار هنری پی برده‌اند و در کنار انواع هزینه‌ها، رقمی برای خرید آثار هنری خرج می‌کنند، علاقه‌ای به دور شدن از خانواده و شهر خود نداشته باشند.
وی ادامه داد: از آن سو، مخاطبِ علاقه‌مند، لازم نیست که با حسرت به آگهی نمایشگاه‌ها، تئاترها، کنسرت‌ها و نشست‌های پایتخت، آن هم با اجرای هنرمندان همشهری‌اش نگاه کند؛ زیرا در شهر خود حداقل هفته‌ای یک‌بار میزبان یک اتفاق فرهنگی است.
اجرا مهمتر از ایده
عباس‌زاده با اعلام اینکه «اجرا از ایده مهمتر است» درباره چگونگی راه‌اندازی دفاتر ویژه مناطق محروم نیز گفت: تبلیغات برای معرفی و پیشبرد هر هدفی، تاثیر به‌سزایی دارد و برای رشد فرهنگی هر جامعه‌ای پسندیده است. امکانات تبلیغاتی شهری در دوره‌هایی از سال، بدون هزینه در اختیار فعالیت‌های فرهنگی خصوصی قرار گیرد تا مردم به خرید بلیت برای تئاتر، سینما، کنسرت و موزه‌ها تشویق شوند.
وی افزود: دفاتر ویژه مناطق محروم یا شهرستان‌ها در ایجاد هر یک از این موارد می‌تواند تاثیرگذار باشد. در عین حال باید در نظر داشت که همیشه اجرا مهمتر از ایده است. موفقیت این طرح هم مانند هر برنامه دیگری بستگی به تلاش مجریان و اراده جدی آنها برای رساندن این طرح به نتیجه مطلوب دارد.
وی ابراز امیدواری کرد، به دنبال این طرح، اتفاقاتی رخ دهد که در گذر زمان بتوان گفت در تحول اقتصاد فرهنگ، وضعیت معیشتی هنرمندان و رشد همه‌جانبه هنر در مناطق دور از مرکز تاثیر بسزایی داشته است.